Ocena ryzyka zawodowego

Dlaczego należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego?

W Polsce – pracodawca ma obowiązek przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego. Po co? Po to, aby:

• Sprawdzić, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe;
• Wykazać pracownikom jak i przedstawicielom organów nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochrony;
• Dobrać odpowiednie wyposażenie stanowisk pracy oraz zaprowadzić organizację pracy;
• Ustalić priorytety w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego,
• Zapewnić ciągłą poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kto powinien sporządzić ocenę ryzyka zawodowego?

Istnieje błędne przekonanie, że ocenę ryzyka zawodowego powinien przeprowadzić specjalista ds. BHP. Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka:

• powinny znać i rozumieć zasady tej oceny;
• powinny mieć niezbędną wiedzę do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach pracy;
• powinny umieć ocenić szkodliwe następstwa zagrożenia.

Spójrz poniżej na kilka slajdów z kursu: ocena ryzyka zawodowego. Przedstawiają one zespoły w jakich pracuję nad przygotowaniem oceny ryzyka u kilku klientów, u których mam obsługę BHP. Tak dobrane zespoły potrafią zidentyfikować większość zagrożeń jakie występują na danym stanowisku pracy oraz trafnie ocenić poziom ryzyka zawodowego.

Osoby oceniające ryzyko zawodowe powinny:

• znać i rozumieć zasady oceny ryzyka zawodowego;
• posiadać wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach pracy,
• umieć ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń,
• umieć określić prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw tych zagrożeń.

Od kierownictwa i inżynierów w zespole, który ocenia ryzyko zawodowe oczekuje się, że będą potrafiły formułować propozycje działań prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, a także oceniać ich skuteczność oraz identyfikować te problemy, które powinny być rozwiązane z udziałem ekspertów zewnętrznych – jeżeli zajdzie taka potrzeba. Dodatkowo warto, aby osoby takie były przeszkolone z dostępnymi metodami do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego, więcej informacji w kursie: ocena ryzyka zawodowego.

W praktyce ocena ryzyka zawodowego wymaga SYSTEMATYCZNEGO identyfikowania, monitorowania i badania wszystkich aspektów pracy w celu określenia związanych z nią zagrożeń, które mogą spowodować wypadek przy pracy, chorobę lub złe samopoczucie pracownika. Następnie kwestia przeanalizowania czy zagrożenia te mogą być wyeliminowane, a jeżeli nie, to jakie środki ochrony powinny być zastosowane w celu odpowiedniego ograniczenia wynikającego z nich poziomu ryzyka zawodowego.

Kiedy należy przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego?

Wskazane jest, aby przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego okresowo i zawsze gdy wykorzystywane do jej oceny informacje zmieniły się lub straciły ważność, a w szczególności:

• przy tworzeniu nowych stanowisk;
• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy;
• po zmianie obowiązujących wymagań odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy;
• po stwierdzeniu, że stosowane środki ochrony są nieskuteczne lub niewłaściwe
  w świetle nowych informacji;
• jeżeli istnieje konieczność wprowadzenia zmian w stosowanych środkach ochrony indywidualnej i zbiorowej.

Konieczne jest przeprowadzenie aktualizacji oceny ryzyka zawodowego każdorazowo po wypadku przy pracy. Celem tej aktualizacji jest uwzględnienie – w procesie oceny ryzyka zawodowego – zagrożenia, którego aktywizacja doprowadziła do wypadku, oraz ustalenie spójnych z postępowaniem powypadkowym działań profilaktycznych. Ten sam efekt można osiągnąć również na podstawie analizy zdarzeń potencjalnie wypadkowych (tzw. near missów) zgłaszanych przez pracowników.

Jakie są etapy przygotowania oceny ryzyka zawodowego?

Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym i powinna być przeprowadzana „krok po kroku” – spójrz na schemat zamieszczony poniżej. Zwróć uwagę, że następstwem sporządzenia oceny ryzyka zawodowego powinno być zaproponowanie działań, które pozwolą zmniejszyć poziom ryzyka zawodowego lub je wyeliminować. Rejestr takich działań powinien być systematycznie aktualizowany.

Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy wykorzystywane są następujące informacje[i]:

• lokalizacji stanowiska i realizowanych na nim zadań;
• osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się szczególne kryteria przy wyznaczaniu dopuszczalności ryzyka, np. kobiet
  w ciąży, młodocianych lub osób niepełnosprawnych; ważne jest również ustalenie, czy osoby te zostały odpowiednio przeszkolone i czy znają zasady bezpieczeństwa pracy
  i ergonomii;
• stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych; szczególnie istotne jest stwierdzenie, czy wszystkie stosowane maszyny i narzędzia oraz materiały spełniają odpowiednie wymagania bezpieczeństwa;
• wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na
• stanowisku osoby;
• wypadków oraz chorób związanych z pracą na analizowanym stanowisku;
• zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, ich źródeł i możliwych skutków;
• stosowanych środków ochrony;
• wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska.

W celu identyfikacji czynników związanych z organizacją pracy, które mogą znacząco wpłynąć na ryzyko zawodowe wynikające z czynników zagrażających występujących
w środowisku pracy, zaleca się zebranie i przeanalizowanie informacji dotyczących
w szczególności:

– szkolenia i informowania pracowników;

– instrukcji bezpiecznego wykonania pracy;

– zgodności maszyn i innych urządzeń technicznych z wymaganiami bezpieczeństwa;

– monitorowania stosowanych środków ochrony, w celu zapewnienia, że są one właściwie stosowane i że są skuteczne;

– stanu pomieszczeń pracy;

– organizacji czasu pracy itp.

Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy wykorzystywane są następujące informacje:

• lokalizacji stanowiska i realizowanych na nim zadań;
• osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się szczególne kryteria przy wyznaczaniu dopuszczalności ryzyka, np. kobiet
  w ciąży, młodocianych lub osób niepełnosprawnych; ważne jest również ustalenie, czy osoby te zostały odpowiednio przeszkolone i czy znają zasady bezpieczeństwa pracy
  i ergonomii;
• stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych; szczególnie istotne jest stwierdzenie, czy wszystkie stosowane maszyny i narzędzia oraz materiały spełniają odpowiednie wymagania bezpieczeństwa;
• wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na
• stanowisku osoby;
• wypadków oraz chorób związanych z pracą na analizowanym stanowisku;
• zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, ich źródeł i możliwych skutków;
• stosowanych środków ochrony;
• wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska.

Jakie są metody oceny ryzyka zawodowego?

Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wyznaczenie poziomu ryzyka i porównanie go z poziomem uznanym za dopuszczalny – nie ma tu stałych wzorców odniesienia, tak jak ma to miejsce przy pomiarach fizycznych. Nie można też zastosować typowych narzędzi pomiarowych. Wyznaczenie poziomu ryzyka wymaga ustalenia stałych kryteriów odniesienia i ich odpowiedniego uporządkowania, a więc stworzenia swoistej skali pomiarowej. Brak powszechnie przyjętej i stosowanej skali jest dużym utrudnieniem dla wszystkich, którzy chcą wyznaczyć poziom ryzyka w swoim przedsiębiorstwie i porównać go z ryzykiem w innych zakładach danej branży.

Istnieje kilka metod dokumentowania oceny ryzyka – wszystkie jednak muszą spełniać kryteria podane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ryzyko zawodowe zawiera zwykle jednak dwa najważniejsze elementy:

• P – stopień prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia
• C – ciężkość przewidywanych następstw tego niebezpiecznego zdarzenia

RYZYKO ZAWODOWE

R = F ( P, C )

• OCENA RYZYKA WG POLSKIEJ NORMY: PN-N-18002-2011
• OCENA RYZYKA METODĄ RISK SCORE
• OCENA RYZYKA WEDŁUG METODY PHA
• OCENA OPARTA NA NORMIE MIL STD 882 „SYSTEM SAFETY MANUAL”

Szczegółowy opis powyższych metod oceny ryzyka zawodowego znajdziesz w kursie: ocena ryzyka zawodowego.

Karta oceny ryzyka zawodowego

W trakcie przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego opracowuje się kartę oceny ryzyka dla danego stanowiska. W tej karcie wymieniamy:

• Zagrożenie (niebezpieczny, szkodliwy lub uciążliwy czynnik środowiska pracy;
• Zdarzenie związane z występowaniem tego czynnika;
• Możliwe źródła zagrożenia;
• Ocena ryzyka przed korektą – na etapie identyfikacji zagrożeń;
• Ocena ryzyka po korekcie – wynik oceny ryzyka zawodowego.

W jaki sposób zapoznajemy pracowników z ryzykiem zawodowym?

Przepisy nie regulują sposobu zapoznania pracowników z oceną ryzyka zawodowego. Zapis mówi jedynie o tym, że pracodawca: „informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami”. Sposób zapoznania
z ryzykiem zawodowym pozostawiono do wyboru pracodawcy.

Najłatwiej wypełnić obowiązek zapoznania pracownika z ryzykiem zawodowym:

• Podczas instruktażu wstępnego lub okresowego szkolenia BHP;
• Podczas instruktażu stanowiskowego;
• Przekazujemy pracownikowi dokument oceny ryzyka zawodowego do zapóźnia się.

Mimo, że przepisy nie regulują szczegółowo jak to powinno wyglądać – aby jednak uniknąć
w przyszłości problemów z określeniem czy pracownik został poinformowany o istniejących zagrożeniach czy nie zalecam przedstawić pracownikowi listę lub oświadczenie – na którym zapoznanie z dokumentem potwierdzi własnoręcznym podpisem – najlepiej z datą zapoznania się.

Dotychczas spotkałam się z dwoma formami potwierdzenia zapoznania się pracowników
z oceną ryzyka zawodowego. Pierwszy rejestr przechowuje się zwykle z dokumentem oceny ryzyka zawodowego. Z kolei jeśli pracodawca zdecyduje się na formę oświadczenia – załączona jest ona do akt osobowych pracownika.

Bibliografia:

Wskazania dotyczące oceny ryzyka zawodowego, www.ciop.pl, [pobrano: 04.10.2020].

Rączkowski B., Organizacja i metody pracy służby bezpieczeństwa i higieny pracy [w:] BHP w praktyce., wyd. ODDK, Gdańsk 2019.

Bryła R., Ocena ryzyka zawodowego [w:] BHP. Dobre praktyki, wyd. Elamed Media Group, Katowice 2020.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. zmieniającym rozporządzenie
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, (Dz.U. z 2007 r., nr 49, poz. 330)

Przykładowa karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy tokarza, www.portalbhp.pl, [pobrano: 04.10.2010]